Instytucja
Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu został utworzony w 2005 roku, jako jednostka organizacyjna Powiatu Koneckiego. Głównym celem działalności tej samorządowej instytucji kultury jest ochrona i promocja przemysłowego dziedzictwa regionu oraz jego wykorzystanie w działalności edukacyjnej, kulturalnej i turystycznej. Siedzibą instytucji jest zespół dawnego zakładu przemysłowego w Maleńcu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa świętokrzyskiego pod numerem A.495/1-2. Obiekt ten stanowi unikalny zabytek techniki, a jednocześnie jeden z najstarszych staropolskich ośrodków metalurgicznych, pracujących nieprzerwanie od 1784 do 1967 roku. W dniu 21 czerwca 1967 roku zakład w Maleńcu uznany został za zabytek techniki i wpisany do Rejestru Zabytków Województwa Kieleckiego pod pozycją nr 340. Prawną ochroną objęto m.in. dawny układ hydroenergetyczny oraz zabudowania produkcyjne wraz z wyposażeniem.
Źródło: Politechnika Śląska w Katowicach
W sierpniu 1970 roku do Maleńca przybyła pierwsza grupa studentów, którzy rozpoczęli prace nad rekonstrukcją i konserwacją zabytkowej infrastruktury. W ciągu kolejnych lat zrekonstruowano, zakonserwowano i wyremontowano szereg urządzeń i maszyn, będących na wyposażeniu zakładu. W czasie organizowanych corocznie wakacyjnych obozów studenckich opracowano m.in. dokumentację inwentaryzacyjną zabytku, wykonano naprawę i rekonstrukcję ścian w hali walcowni i szpadlarni, zrekonstruowano stawidła, odbudowano mostki dojazdowe, a także odtworzono konstrukcję nośną przekładni zębatych w dawnych halach produkcyjnych. Na przestrzeni wielu lat w działania te zaangażowanych było około 1300 studentów i 60 pracowników naukowo-dydaktycznych Politechniki Śląskiej.
Źródło: Politechnika Śląska w Katowicach
By uchronić obiekt przed zniszczeniem w 2004 roku władze Powiatu Koneckiego podjęły decyzję o jego nabyciu od syndyka masy upadłościowej Koneckich Zakładów Narzędzi Gospodarczych. Dzięki tej decyzji zachowany został jeden z najważniejszych staropolskich zabytków dawnego przemysłu i techniki. Dziś obiekt ten znajduje się pod opieką Zabytkowego Zakładu Hutniczego w Maleńcu, którego działalność skupia się m.in. na zabezpieczeniu zabytkowej infrastruktury. Przy realizacji tego zadania instytucja współpracuje m.in. z służbami ochrony zabytków (m.in. Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Kielcach), organizacjami społecznymi (m.in. Towarzystwem Przyjaciół Zabytków Techniki „Maleniec”, Stowarzyszeniem „W Dolinie Czarnej”), szkołami wyższymi (m.in. Politechniką Śląską w Katowicach), jednostkami samorządu terytorialnego, placówkami oświatowymi i szkołami, oraz innymi podmiotami, których celem jest ochrona kulturowego dziedzictwa regionu, jego promocja i edukacja.